Powstanie Pustyni Błędowskiej można podzielić na dwa etapy. Pierwszy z nich to czasy bardzo odległe, ok. 2-3 mln lat temu, kiedy na obszarze obecnie przez nią zajmowanym istniały głębokie doliny wyżłobione przez rzeki w skałach dolomitowo-wapiennych. Doliny te podczas późniejszych zlodowaceń zostały całkowicie zasypane przez piaszczysto-żwirowe osady, tworząc rozległą przestrzeń o powierzchni dziesiątek kilometrów kwadratowych. Wraz z nastaniem epoki holocenu (która rozpoczęła się ok. 12 tys. lat temu i trwa do dziś), w związku z ociepleniem klimatu, tereny przyszłej Pustyni Błędowskiej porosły lasy. Jej wygląd zmienił się dopiero w XIII w. Wtedy to w okolicach Olkusza rozpoczęto intensywne wydobycie i przetwórstwo rud ołowiu i srebra. Pociągnęło to za sobą zakrojony na dużą skalę wyrąb lasów – drewno potrzebne było do opalania pieców hutniczych, obudowy szybów kopalni i sztolni. Wycinanie drzew, wypas bydła i zdzieranie ściółki przyczyniły się do odsłonięcia luźnych piasków i tym samym do powstania Pustyni Błędowskiej. Trzeba jednak wyraźnie zaznaczyć, że mimo specyficznych „pustynnych” krajobrazów i zjawisk tu obserwowanych (np. powstawanie ruchomych wydm), tak naprawdę Pustynia Błędowska nie jest pustynią w sensie klimatycznym. Klimat panujący na jej obszarze niczym nie różni się od klimatu okolicy, występują tu takie same ilości opadów atmosferycznych.

PUSTYNIA BŁĘDOWSKA, fot. M. Łukaszewicz (Graphia, 2011) ©

Pustynia Błędowska jest więc jedynie terminem geograficznym, odnoszącym się do obszaru ok. 32 km2 między Kluczami, Chechłem a Błędowem. Długa na 8-9 km i szeroka na 3-4 km dzieli się na dwie części – większą, południową, i mniejszą, północną, granicę stanowi rzeka Biała Przemsza. Panoramę pustyni można podziwiać z dwóch punktów widokowych: wzgórza Czubatki w Kluczach i wzgórza Dąbrówki w Chechle.

Przeważające na pustyni gleby bielicowe, kwaśne, ubogie w składniki mineralne nie pozwalają na rozwinięcie się bogatej szaty roślinnej, jednak można tu spotkać wiele ciekawych gatunków flory. Niektóre rosną na tych terenach od dawna (np. kostrzewa piaskowa i owcza, szczotlicha siwa, jastrzębiec kosmaczek), inne zostały wprowadzone przez człowieka w celu szybszego związania lotnych piasków (m.in. wierzba piaskowa i ostrolistna). Ponadto na pustyni występuje 6 gatunków roślin uznanych za rzadkie i podlegających ochronie prawnej, w tym kruszczyki – rdzawoczerwony i szerokolistny. Pustynię zamieszkuje także kilkanaście gatunków owadów, sporadycznie spotykanych w Polsce, a nawet w Europie. Licznie występują tu m.in. mrówkolwy, szarańczaki oraz czerwiec – owad, który w dawnej Polsce był hodowany na szeroką skalę do produkcji czerwonego barwnika. Można tu spotkać także jaszczurki zwinki.

Autor: Aleksandra Skorek, Małopolski Instytut Kultury w Krakowie (2011)

Licencja ©