Synagoga i Dom Modlitwy w Dąbrowie Tarnowskiej

Miasto Dąbrowa Tarnowska, położone nad rzeką Breń, istniało jako osada wiejska już w XIV w. Należała wówczas do rodu Ligęzów, którzy ufundowali tutaj kościół i zbudowali zamek. Pod koniec XVII w. Dąbrowie nadano prawa miejskie, wtedy też przeszła w ręce Lubomirskich. Przebudowali oni zamek w okazały pałac, z którego do dzisiaj pozostała tylko brama wjazdowa. W tym samym czasie – w końcu XVII w. – w mieście osiedlili się Żydzi. Zajmowali się głównie handlem i rzemiosłem, zakładali tutaj szkoły i stowarzyszenia, zbudowali synagogę. Przed wybuchem II wojny światowej w Dąbrowie zamieszkiwało ponad 2,5 tysiąca Żydów.

SYNAGOGA I DOM MODLITWY W DĄBROWIE TARNOWSKIEJ, fot. M. Klag (MIK, 2009) CC BY SA 3.0

Najwspanialszym obiektem architektonicznym, jaki pozostał po dawnych mieszkańcach Dąbrowy, jest znajdująca się nieopodal rynku, tuż przy głównej ulicy okazała synagoga. Zbudowano ją w latach 1855-1860 według projektu architekta i inżyniera Abrahama Goldsteina. Budowla była finansowana w znacznej mierze przez Ajzyka Sterna. Prace przy wyposażaniu wnętrza synagogi trwały jeszcze kilka lat po zakończeniu jej budowy. Podczas I wojny światowej synagoga uległa zniszczeniu, jednak na początku lat 20. odnowiono ją. W latach 1936-1937 przeprowadzono remont pod nadzorem Doroty Mertz z Tarnowa oraz dobudowano do fasady trójkondygnacyjny, arkadowy krużganek.

Niedługo potem wybuchła II wojna światowa. Dąbrowską synagogę zdewastowali hitlerowcy. Po wojnie Żydzi, którzy ocaleli, modlili się w przedsionku, później zaś urządzili w bocznej sali przy przedsionku niewielki dom modlitwy. Wykonana w nim wówczas malarska dekoracja ścian zachowała się do chwili obecnej (m.in. dwa siedzące lwy strzegące tablic Dekalogu nad wejściem). W latach 60. Żydzi, nie mogąc korzystać z synagogi, zorganizowali dom modlitwy przy ulicy Daszyńskiego.

W przejętej przez Skarb Państwa synagodze, w latach 70. rozpoczęto prace nad adaptacją budynku na dom kultury. Jednak przebudowę przerwano, pozostawiając rusztowania i wykopy. Synagoga popadła w ruinę, i w takim stanie została przekazana w 2006 r. gminie Dąbrowa Tarnowska. Dzięki współpracy władz gminnych i konserwatorskich oraz dofinansowaniu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a także wsparciu Żydowskiej Gminy Wyznaniowej w Krakowie w 2008 r. rozpoczęto prace zabezpieczające i budowlane w synagodze.

Jest ona murowaną, wysoką budowlą, o zwartej bryle, nakrytą dwuspadowym dachem. Frontową ścianę stanowi trójkondygnacyjny krużganek wsparty na czterech masywnych kolumnach. Flankują go dwie czworoboczne wieże, w których znajdują się schody prowadzące do części synagogi przeznaczonej dla kobiet, czyli babińca. W górnej części wież umieszczono wyobrażenia zwierząt: orła, lwa, lamparta i jelenia. Boczne ściany zdobią arkadowe nisze mieszczące wysokie, półkoliście zamknięte okna.
Wejście do głównej sali modlitewnej prowadzi przez przedsionek, po obu stronach którego znajdują się niewielkie pomieszczenia; po prawej stronie wspomniana już salka z dekoracją malarską, służąca do modlitwy w latach 50. XX w. Nad przedsionkiem i salkami pomieszczono dwupoziomowy babiniec, otwarty na główną salę modlitewną. Salę tę nakrywa sklepienie z barwną polichromią. Również na ścianach zobaczyć można niezwykle bogaty wystrój malarski, który powstawał tutaj w XIX i XX w. Malowidła przedstawiające sceny biblijne, widoki świętych miejsc (m.in. Jerozolimy), cykl zodiakalny oraz instrumenty muzyczne umieszczono w okrągłych, owalnych lub prostokątnych obramieniach. Ściany i sklepienie zdobią także wici roślinne i dekoracyjnie upięte kotary.

Nieopodal synagogi, po przeciwnej stronie ulicy, znajduje się kirkut – żydowski cmentarz z ocalałymi, kamiennymi nagrobkami (macewami). Miejscem, które warto odwiedzić w Dąbrowie, jest dawny dom modlitwy przy ulicy Daszyńskiego, gdzie obecnie mieści się Izba Pamięci Żydów. Zamieszkiwał tutaj ostatni pobożny Żyd w Dąbrowie, Samuel Roth. Na ścianach zachowały się malowane gwiazdy Dawida oraz inskrypcja w języku hebrajskim. Zgromadzono tutaj wiele przedmiotów należących niegdyś do Żydów – tefilin, mezuza czy tałes – a także bogaty księgozbiór w języku jidysz.

Tekst: B. Sanocka (2009)

Licencja CC-BY-SA 3.0

Synagoga i Dom Modlitwy w Dąbrowie Tarnowskiej

Żydzi dąbrowscy
Autor: Jerzy Rzeszuto
Wydawnictwo: Kurier Dąbrowski S.C.
Miejsce wydania: Dąbrowa Tarnowska, 1993

Dąbrowa Tarnowska
Autor: Jerzy Rzeszuto
Wydawnictwo: Kurier Dąbrowski S.C.
Miejsce wydania: Dąbrowa Tarnowska, 2003

Synagoga dąbrowska
Autor: Jerzy Rzeszuto
Publikowany: Kurier Dąbrowski, nr 6, R. 1991, s. 8-9

Powiat dąbrowski
Autor: Hanna Lawera, Paweł Chojnowski, Artur Bata
Wydawnictwo: Apla
Miejsce wydania: Krosno, 2001

Zabytki urbanistyki i architektury województwa tarnowskiego
Autor: Andrzej Bronisław Krupiński
Wydawnictwo: Wydawnictwo PTTK „Kraj”
Miejsce wydania: Warszawa-Kraków, 1989

O dąbrowskiej synagodze
Autor: Jarosław Gęza
Publikowany: Kurier Dąbrowski, nr 8, R. 1998, s. 34

O dąbrowskiej synagodze
Autor: Jarosław Gęza
Publikowany: Kurier Dąbrowski, nr 5, R. 1998, s. 38

O dąbrowskiej synagodze
Autor: Jarosław Gęza
Publikowany: Kurier Dąbrowski, nr 7, R. 1998, s. 34

O dąbrowskiej synagodze
Autor: Jarosław Gęza
Publikowany: Kurier Dąbrowski, nr 6, R. 1998, s. 29

O dąbrowskiej synagodze
Autor: Jarosław Gęza
Publikowany: Kurier Dąbrowski, nr 2, R. 1998, s. 23

O dąbrowskiej synagodze
Autor: Jarosław Gęza
Publikowany: Kurier Dąbrowski, nr 9, R. 1998, s. 38

O dąbrowskiej synagodze
Autor: Jarosław Gęza
Publikowany: Kurier Dąbrowski, nr 10, R. 1997, s. 25

O dąbrowskiej synagodze
Autor: Jarosław Gęza
Publikowany: Kurier Dąbrowski, nr 11, R. 1997, s. 23

O dąbrowskiej synagodze
Autor: Jarosław Gęza
Publikowany: Kurier Dąbrowski, nr 12, R. 1997, s. 30

O dąbrowskiej synagodze
Autor: Jarosław Gęza
Publikowany: Kurier Dąbrowski, nr 1, R. 1998, s. 24

Historia dąbrowskiej synagogi
Autor: Jarosław Gęza
Publikowany: Nowe Powiśle Dąbrowskie, nr 2, R. 1997, s. 7-11

Historia dąbrowskiej synagogi
Autor: Jarosław Gęza
Publikowany: Nowe Powiśle Dąbrowskie, nr 3, R. 1998, s. 11-15

O dąbrowskiej synagodze
Autor: Jarosław Gęza
Publikowany: Kurier Dąbrowski , nr 10, R. 1998, s. 46

Historia dąbrowskiej synagogi
Autor: Jarosław Gęza
Publikowany: Nowe Powiśle Dąbrowskie, nr 4, R. 1998, s. 13

Historia dąbrowskiej synagogi
Autor: Jarosław Gęza
Publikowany: Nowe Powiśle Dąbrowskie, nr 2, R. 1998, s. 14

Historia dąbrowskiej synagogi
Autor: Jarosław Gęza
Publikowany: Nowe Powiśle Dąbrowskie, nr 1, R. 1998, s. 13-15

Śladami Żydów polskich. Przewodnik ilustrowany
Autor: Adam Dylewski
Wydawnictwo: Pascal
Miejsce wydania: Bielsko-Biała, 2002

Powiat Dąbrowski
Autor: Stanisław Mendelewski
Wydawnictwo: „Roksana”
Miejsce wydania: Krosno, 2004

Dąbrowa Tarnowska i okolice
Autor: Artur Bata, Hanna Lawera
Wydawnictwo: Przedsiębiorstwo Usługowo-Wytwórcze „Roksana”
Miejsce wydania: Krosno, 1998

Żydowskie zabytki województwa tarnowskiego
Autor: Adam Bartosz
Wydawnictwo: Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Zarząd Wojewódzki PTTK
Miejsce wydania: Tarnów, 1989

Synagoga w Dąbrowie Tarnowskiej
Autor: Adam Bartosz
Publikowany: Rocznik Tarnowski, R. 1995, s. 109–111

Synagoga dąbrowska
Autor: (r.)
Publikowany: Kurier Dąbrowski , nr 5, R. 1991, s. 9

Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce
Autor: Przemysław Burchard
Wydawnictwo: Zakłady Graficzne „Reprint”, P. Piotrowski
Miejsce wydania: Warszawa, 1990

Albumy dekanatów dąbrowskiego i bobowskiego i ich wartość dla ikonografii zabytków
Autor: Marian Kornecki
Publikowany: Materiały i Sprawozdania Konserwatorskie Województwa Krakowskiego, R. 3, 1970, s. 229- 246

Leksykon miast województwa małopolskiego
Autor : Paweł Kutaś,  Jerzy Leśniak
Wydawnictwo :  PROMO. – 235 s. : il. kolor. ; 30 cm
Miejsce wydania : Kraków, 2007

Synagoga i Dom Modlitwy w Dąbrowie Tarnowskiej

Informacje praktyczne

Dostępność:

dostępny

Dane teleadresowe:

adres: ul. Berka Joselewicza 6, Dąbrowa Tarnowska

gmina: Dąbrowa Tarnowska

powiat: dąbrowski

GPS: N: 50° 10' 32", E: 20° 59' 17"

gospodarz: Ośrodek Spotkania Kultur w Dąbrowie Tarnowskiej

www: http://www.oskdabrowa.pl/

e-mail: [email protected]

telefon: 14 657 00 09

Obiekty w pobliżu:

MAŁOPOLSKI INSTYTUT KULTURY W KRAKOWIE, ul. 28 lipca 1943 17c, 30-233 Kraków, tel.: +48 12 422 18 84, 631 30 70, 631 31 75, NIP: 675 000 44 88 | Projekt i wykonanie | Polityka prywatności