Dwór Popielów i źródło „Jordan” w Ściborzycach

Wieś Ściborzyce położona jest w dolinie rzeki Dłubni, w pobliżu Imbramowic i Wysocic. Wymieniana jest w dokumentach w połowie XIII w., zapewne jednak powstała wcześniej, podobnie jak sąsiednie osady. Przed 1329 r. lokowano ja na nowo, na prawie magdeburskim. Ściborzyce były wówczas wsią rycerską i należały do Czcibora oraz jego brata Strachoty, którzy sprzedali je opatowi klasztoru Cystersów w Szczyrzycu.

DWÓR POPIELÓW I ŹRÓDŁO „JORDAN” W ŚCIBORZYCACH, fot. M. Klag (MIK, 2009) CC BY SA 3.0

Dobrami ściborzyckimi gospodarzyli cystersi do 1563 r., kiedy to zakupił je miecznik sandomierski Kotkowski. W XVII w. Ściborzyce należały kolejno do Alberta Kochańskiego, Hieronima Dąbskiego i Jana Różańskiego, a pod koniec tegoż wieku zakupił je Stefan Ksiąski. Wieś w połowie XVIII w. krótko była własnością Józefa Piegłowskiego, później zaś przeszła w ręce Stanisława Węgierskiego. Od 1842 r. właścicielką dóbr w Ściborzycach była Karolina Żochowska. Był to wówczas spory majątek, liczący 420 ha, z drewnianym dworem stojącym nieopodal obecnego, murowanego dworu.

Około 1868 r. Żochowska przekazała Ściborzyce Pawłowi Popielowi Chościakowi. Popiel był znanym w Krakowie publicystą i działaczem społecznym, współzałożycielem konserwatywnego czasopisma krakowskiego „Czas”. Uczestniczył także w wielu pracach związanych z odnową zabytków. Paweł Popiel przekazał ściborzyckie dobra synowi, również Pawłowi, który ożenił się w 1868 r. z Marią Zamojską i po przeprowadzce do Ściborzyc przejął zarządzanie majątkiem. Po jego śmierci w 1910 r. przeszedł on w ręce młodszego syna Ludwika, do którego należał aż do reformy rolnej w 1945 r. Później dwór użytkowały różne instytucje, nie dbając o jego stan. Obecnie opiekuje się nim wnuk Ludwika Popiela, Tadeusz Topór.

Paweł Popiel syn, zamieszkując dwór w Ściborzycach, postanowił zbudować tu nową siedzibę. Jego wybór padł na architekta Teodora Talowskiego, u którego zamówił projekt budynku. Talowski, profesor w Wyższej Szkole Techniczno-Przemysłowej w Krakowie, był pod koniec lat 80. XIX w. znanym i wziętym architektem.
Do dworu prowadzi wśród drzew droga skręcająca łagodnym łukiem w prawo. Dwór jest położony u stóp rozległego wzgórza i otoczony parkiem. Po zachodniej stronie znajdowały się zabudowania gospodarcze, a od północy stawy, obecnie tylko częściowo zachowane.

Dwór w Ściborzycach jest czterokondygnacyjnym budynkiem nakrytym wysokim, czterospadowym dachem. Najniższą kondygnację zbudowano z kamiennych, nieregularnych ciosów, ściany zaś parteru i piętra z cegły. Plan budynku jest zbliżony do kwadratu, z pięciobocznym ryzalitem na osi, w którym znajduje się główne wejście. Po wschodniej stronie usytuowana jest narożna galeria z zejściem po schodach do ogrodu, a nad nią taras. Zaprojektowane przez Talowskiego okna były różnorodne: duże, szerokie, łukowato wykrojone w parterze, wąskie i mniejsze na piętrze frontu, w części zachodniej budynku i w przyziemiu zaś zupełnie małe. Obecnie okna są mniejsze, prostokątne, częściowo zamurowane. Dawne wykroje okien widoczne są w ścianach w postaci łuków nadokiennych. Od strony ogrodu znajdowała się głęboka trójarkadowa loggia w parterze, nad nią taras z ażurową, metalową balustradą. Od strony ogrodu w parterze okna były mniejsze, na piętrze zaś duże, łukowato wykrojone.

Ściany dworu z czerwonej cegły ozdabiają detale architektoniczne wykonane z jasnego kamienia oraz tynku. Zestawienie tych materiałów i barw dające mocny kontrast należało do często używanych i ulubionych przez Talowskiego. Nieodłącznym elementem była także zieleń. Stanowiła ona nie tylko tło dworu, ale i jego dekorację – przy ścianach rosły pnącza, przydając budynkowi niezwykłej malowniczości.

Najbardziej reprezentacyjnymi pomieszczeniami dworu była sień wejściowa z dwubiegowymi drewnianymi schodami i stropem belkowym oraz salon, gdzie przy ukośnie ściętych narożnikach stały kominki. W dworze była również spora biblioteka, a także cenne dzieła sztuki. Oprócz schodów w sieni komunikację w pałacu zapewniały dwie klatki schodowe: okrągła w części wschodniej oraz prostokątna w części zachodniej.
Niedaleko dworu, przy głównej drodze Ściborzyc znajduje się wywierzysko, nazywane źródełkiem Jordan. To pulsujące krasowe źródło ma niezwykle przejrzystą wodę, która ponoć ma lecznicze właściwości.

Tekst: B.Sanocka (2009)

Licencja CC-BY-SA 3.0

Dwór Popielów i źródło „Jordan” w Ściborzycach

Karta ewidencyjna pałacu w Ściborzycach
Oprac.: Andrzej B. Krupiński, 1990, Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Krakowie

Rodzina Popielów herbu Sulima, z przydomkiem Chościak. Rys historyczny
Autor: Paweł Popiel
Wydawnictwo: nakład Rodzina, Druk W. L. Anczyc
Miejsce wydania: Kraków, 1936

Małopolska południowo– zachodnia
Autor: Andrzej Matuszczyk, Norbert Orliński,  Julian Zinkow
Wydawnictwo: Sport i Turystyka
Miejsce wydania: Warszawa, 1991

Atlas zabytków architektury w Polsce
Autor: Hanna Faryna-Paszkiewicz, Małgorzata Milanowska, Robert Pasieczny
Wydawnictwo: PWN
Miejsce wydania: Warszawa, 2001

Małopolska południowo– zachodnia. Przewodnik
Autor: Norbert Orliński, Julian Zinkow
Wydawnictwo: Sport i Turystyka
Miejsce wydania: Warszawa, 1991

MAŁOPOLSKI INSTYTUT KULTURY W KRAKOWIE, ul. 28 lipca 1943 17c, 30-233 Kraków, tel.: +48 12 422 18 84, 631 30 70, 631 31 75, NIP: 675 000 44 88 | Projekt i wykonanie | Polityka prywatności