KOŚCIÓŁ PW. ŚW. JANA CHRZCICIELA W ORAWCE, fot. M. Jałoszyńska (MIK, 2016) CC BY SA NC ND

Architektura świecka

Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie: dawne Muzeum Techniczno-Przemysłowe
AKADEMIA SZTUK PIĘKNYCH W KRAKOWIE: DAWNE MUZEUM TECHNICZNO-PRZEMYSŁOWE, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2012) CC BY SA 3.0
Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie: gmach główny
AKADEMIA SZTUK PIĘKNYCH W KRAKOWIE: GMACH GŁÓWNY, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2012) CC BY SA 3.0
Architektura uzdrowiskowa – pałac Vauxhall, łazienki „Zofia” i park zdrojowy w Krzeszowicach
ARCHITEKTURA UZDROWISKOWA – PAŁAC VAUXHALL, ŁAZIENKI „ZOFIA” I PARK ZDROJOWY W KRZESZOWICACH, fot. M. Klag (MIK, 2009) CC BY SA 3.0

Pierwsze wzmianki o dziejach Krzeszowic pochodzą z 1286 r., kiedy to Fryczko, wójt z Bytomia, uzyskał przywilej na założenie w istniejącej już wsi sołectwa na prawie magdeburskim. Wieś należała do biskupów krakowskich, następnie do Jana Tęczyńskiego, a później przechodziła kolejno w ręce Opalińskich, Sieniawskich i Czartoryskich.

Archiwum Państwowe w Krakowie
ARCHIWUM PAŃSTWOWE W KRAKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2004) CC BY SA 3.0

Archiwum, noszące obecnie nazwę Archiwum Państwowego w Krakowie, rozpoczęło działalność 2 września 1878 r. jako Krajowe Archiwum Aktów Grodzkich i Ziemskich w Krakowie. Po 1918 r. przyjęło nazwę Archiwum Ziemskie, a w 1936 r. Archiwum Państwowe.

Bazylika kolegiacka Narodzenia NMP oraz Muzeum Regionalne w Wiślicy
BAZYLIKA KOLEGIACKA NARODZENIA NMP ORAZ MUZEUM REGIONALNE W WIŚLICY, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2012) CC BY SA 3.0
Browar Goetz-Okocimskich w Brzesku
BROWAR GOETZ-OKOCIMSKICH W BRZESKU, fot. M. Klag (MIK, 2005) CC BY SA 3.0

Przybyły ze Szwabii w 1845 r. piwowar Jan Ewangelista Goetz założył w Brzesku niewielki browar. Z czasem stał się on potężnym przedsiębiorstwem, a jego właściciel znanym przemysłowcem, właścicielem ziemskim i działaczem charytatywnym.

Budynek dawnego CK Starostwa w Krakowie
BUDYNEK DAWNEGO CK STAROSTWA W KRAKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2006) CC BY SA 3.0

Nieopodal Barbakanu, na rogu ulic Basztowej i Zacisze jest usytuowany okazały budynek, będący obecnie siedzibą Marszałka i Wojewody Małopolskiego. Gmach ten powstał na początku XX w. dla pomieszczenia urzędów Starostwa Krakowskiego.

Centrum Administracyjne kombinatu w Nowej Hucie
Chałupa Gąsieniców Sobczaków w Zakopanem
CHAŁUPA GĄSIENICÓW SOBCZAKÓW W ZAKOPANEM (Muzeum im. Dra T. Chałubińskiego w Zakopanem) ©
Cmentarz na Wzgórzu Pustki w Łużnej
CMENTARZ NA WZGÓRZU PUSTKI W ŁUŻNEJ, fot. M. Klag (MIK, 2006) CC BY SA 3.0

Na ziemi gorlickiej, w czasie I wojny światowej (1914-1918) miała miejsce jedna z największych bitew na froncie wschodnim. W trakcie tzw. operacji gorlickiej zginęło tysiące żołnierzy po obu walczących stronach, w tym wielu Polaków.

Cmentarz wojskowy nr 192 w Lubince
CMENTARZ WOJSKOWY NR 192 W LUBINCE, fot. P. Knaś (MIK, 2013) CC BY SA 3.0
Cmentarz wojskowy nr 60 na Przełęczy Małastowskiej
CMENTARZ WOJSKOWY NR 60 NA PRZEŁĘCZY MAŁASTOWSKIEJ, fot. P. Knaś (MIK, 2013) CC BY SA 3.0
Collegium Maius w Krakowie
COLLEGIUM MAIUS W KRAKOWIE, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2014) CC BY SA 3.0
Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie
COLLEGIUM NOVUM UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO W KRAKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2007) CC BY SA 3.0

Założona w 1364 r. przez króla Kazimierza Wielkiego, a odnowiona dzięki królowej Jadwidze i Władysławowi Jagielle Akademia Krakowska nosi od 1817 r. nazwę Uniwersytet Jagielloński.

Dawne Obserwatorium Astronomiczne w Collegium Śniadeckiego i Ogród Botaniczny w Krakowie
DAWNE OBSERWATORIUM ASTRONOMICZNE W COLLEGIUM ŚNIADECKIEGO I OGRÓD BOTANICZNY W KRAKOWIE, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2014) CC BY SA 3.0
Dawny gmach Towarzystwa Wzajemnych Ubezpieczeń „Florianka” w Krakowie
DAWNY GMACH TOWARZYSTWA WZAJEMNYCH UBEZPIECZEŃ „FLORIANKA” W KRAKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2009) CC BY SA 3.0

Kamienica przy ulicy Basztowej 6-8, mieszcząca szkoły muzyczne, nazywana jest popularnie Florianką. Jest to zespół budynków zajmujących prostokątną działkę pomiędzy ulicami Basztową, Krowoderską i Sereno Fenna.

Dom Pod Jedlami w Zakopanem
DOM POD JEDLAMI W ZAKOPANEM, fot. M. Klag (MIK, 2005) CC BY SA 3.0

Dom pod Jedlami wzniesiono w latach 1896-1897, lecz prace wykończeniowe trwały aż do 1906 r. W trakcie budowy domu prac doglądał sam Witkiewicz, wprowadzając na bieżąco potrzebne zmiany. Również on jest autorem większości wyposażenia wnętrz Domu pod Jedlami.

Dom rodzinny Wincentego Witosa w Wierzchosławicach
Dom Towarzystwa Lekarskiego w Krakowie
DOM TOWARZYSTWA LEKARSKIEGO W KRAKOWIE, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2013) CC BY SA 3.0
Dom Władysława Orkana w Porębie Wielkiej
DOM WŁADYSŁAWA ORKANA W PORĘBIE WIELKIEJ, fot. M. Klag (MIK, 2003) CC BY SA 3.0

Poręba Wielka położona jest u stóp Gorców, na wschód od Rabki. Wieś rozsławił Władysław Orkan, który urodził się i mieszkał tutaj przez większość swojego życia. Dom pisarza, a obecnie jego muzeum, znajduje się przy dróżce prowadzącej z Niedźwiedzia na Turbacz.

Dwór (tzw. lamus) w Branicach (Kraków)
DWÓR (TZW. LAMUS) W BRANICACH, fot. M. Klag (MIK, 2000) CC BY SA 3.0

Branice to jedna ze starszych podkrakowskich miejscowości, leżąca na wschód od miasta. W dokumentach nazwę Branice wzmiankowano już w 1250 r., kiedy książę Bolesław Wstydliwy przyznał wojewodzie krakowskiemu, Klemensowi, prawo łowienia tutaj bobrów.

Dwór Dąbrowskich w Michałowicach
DWÓR DĄBROWSKICH W MICHAŁOWICACH, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2013) CC BY SA 3.0
Dwór Emila Zegadłowicza w Gorzeniu Górnym
DWÓR EMILA ZEGADŁOWICZA W GORZENIU GÓRNYM, fot. M. Klag (MIK, 2002) CC BY SA 3.0

Wieś Gorzeń Górny leży na przedgórzu Beskidu Małego, kilka kilometrów na południe od Wadowic. Założona na prawie niemieckim po 1333 r., należała w 2. poł. XV w. do rodu Gorzeńskich. Później wieś kilkakrotnie dzielono i zmieniała ona właścicieli.

Dwór Feillów w Woli Zręczyckiej
Dwór Moniaków w Orawskim Parku Etnograficznym w Zubrzycy Górnej
DWÓR MONIAKÓW W ORAWSKIM PARKU ETNOGRAFICZNYM W ZUBRZYCY GÓRNEJ, fot. R. Ciok (Muzeum Orawski Park Etnograficzny) ©
Dwór obronny w Jakubowicach
DWÓR OBRONNY W JAKUBOWICACH, fot. M. Łuczak (2010) ©

Jakubowice znajdują się w powiecie proszowickim, na północny-wschód od Krakowa. Początki osady sięgają średniowiecza: pierwsza wzmianka w dokumentach pochodzi z 1262 r. Od połowy XV w. miejscowość należała do rodu Jakubowskich herbu Topór.

Dwór obronny w Jeżowie
DWÓR OBRONNY W JEŻOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2004) CC BY SA 3.0

Dwór w Jeżowie wznosi się pośród drzew, na łagodnie opadającym ku rzece Białej stoku, po zachodniej stronie drogi prowadzącej ze Stróż do Bobowej. Zbudowany został najpewniej pod koniec XV w., a w 1529 r. trafił w ręce Adama Strasza herbu Ogończyk.

Dwór obronny w Szymbarku

Wzdłuż doliny rzeki Ropy malowniczo rozciągają się zabudowania wsi Szymbark. W XIV w. była ona tak znaczną i ludną osadą, że otrzymała prawa miejskie.

Dwór Popielów i źródło „Jordan” w Ściborzycach
DWÓR POPIELÓW I ŹRÓDŁO „JORDAN” W ŚCIBORZYCACH, fot. M. Klag (MIK, 2009) CC BY SA 3.0

Wieś Ściborzyce położona jest w dolinie rzeki Dłubni, w pobliżu Imbramowic i Wysocic. Wymieniana jest w dokumentach w połowie XIII w., zapewne jednak powstała wcześniej, podobnie jak sąsiednie osady.

Dwór w Dołędze
DWÓR W DOŁĘDZE, fot. M. Klag (MIK, 2005) CC BY SA 3.0

W płaskim krajobrazie, w widłach Wisły i Dunajca, otoczony drzewami stoi skromny dwór o charakterystycznej, tradycyjnej formie siedziby szlacheckiej. Ma drewniane, bielone ściany i wysoki dach kryty gontem.

Dwór w Kwiatonowicach
DWÓR W KWIATONOWICACH, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2015) CC BY SA 3.0
Dwór w Laskowej
DWÓR W LASKOWEJ, fot. M. Klag (MIK, 2004) CC BY SA 3.0

Najstarsza wzmianka o wsi Laskowa pochodzi z 1402 r. Od średniowiecza aż do 2. poł. XVII w. była ona własnością rodziny Laskowskich.

Dwór w Łęgu Tarnowskim
DWÓR W ŁĘGU TARNOWSKIM, fot. M. Klag (MIK, 2009) CC BY SA 3.0

Kilka kilometrów na północ od Tarnowa rozciągają się zabudowania wsi Łęg Tarnowski. Ta oficjalna nazwa miejscowości współistnieje ze zwyczajowymi nazwami poszczególnych jej części: Wychylówka z Kolonią Pawęzowską, Łęg Górny, Partyń, Łęg Środkowy, Kolonia Kąty, Łęg Dolny, Zaszkole i Pogwizdów.

Dwór w Modlnicy
DWÓR W MODLNICY, fot. M. Klag (MIK, 2004) CC BY SA 3.0

Wieś Modlnica położona jest w niewielkiej odległości od Krakowa, przy trasie wiodącej do Olkusza. Wzmianki z XIII w. podają, iż była ona własnością prywatną.

Dwór w Stryszowie
DWÓR W STRYSZOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2001) CC BY SA 3.0

Stryszów jest położony w pobliżu Wadowic i Kalwarii Zebrzydowskiej. W środkowej części wsi, na stoku opadającym ku rzece Stryszówce znajduje się dwór wzniesiony przypuszczalnie pod koniec XVI stulecia przez ówczesnego właściciela Stryszowa – Adama Suskiego.

Dwór w Wysokiej
DWÓR W WYSOKIEJ, fot. M. Klag (MIK, 2001) CC BY SA 3.0

Wieś Wysoka położona jest, jak sama nazwa wskazuje, wysoko: 580 metrów n.p.m., ok. cztery kilometry na południe od Jordanowa, a otaczają ją wzgórza Beskidu Żywieckiego. Źródła pisane wspominają o niej w 1581 r.

Dwór z Drogini w Nadwiślańskim Parku Etnograficznym w Wygiełzowie
DWÓR Z DROGINI W NADWIŚLAŃSKIM PARKU ETNOGRAFICZNYM W WYGIEŁZOWIE, fot. P. Bujakiewicz (Muzeum - Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie) ©

Drewniany dwór z Drogini, który w ciągu ostatnich lat odtworzono w wygiełzowskim skansenie, został wzniesiony przez Adama Jordana ok. 1730 r. Przez prawie trzy stulecia dwór ten znajdował się w Drogini.

Dwór Żabów w Zbylitowskiej Górze
Dwór Zieleniewskich w Trzebini
DWÓR ZIELENIEWSKICH W TRZEBINI, fot. M. Klag (MIK, 2002) CC BY SA 3.0

Trzebinia i jej dzieje zawsze były związane z górnictwem kruszców. Odnotowana w dokumentach w XIV w., należała do włości królewskich. W XV w. jej właścicielem był Mikołaj Kesinger, który uzyskał przywilej lokacyjny dla osady górniczej.

Dworek I. J. Paderewskiego w Kąśnej Dolnej
DWOREK I. J. PADEREWSKIEGO W KĄŚNEJ DOLNEJ, fot. M. Klag (MIK, 2007) CC BY SA 3.0

Kąśna Dolna leży kilka kilometrów na zachód od Ciężkowic, pośród pagórków Pogórza Ciężkowickiego. Jej historia sięga czasów Kazimierza Wielkiego, który powierzył Jakubowi Rożnowi założenie wsi na tym terenie.

Dworek Jana Matejki w Krzesławicach (Kraków)
DWOREK JANA MATEJKI W KRZESŁAWICACH, fot. M. Klag (MIK, 2005) CC BY SA 3.0

Wieś Krzesławice, obecnie część Krakowa, wzmiankowana była po raz pierwszy w XIII w. W ciągu wieków swego istnienia należała m.in. do konwentu bożogrobców z Miechowa, a także do Akademii Krakowskiej.

Dworek Machnickich w Olkuszu
DWOREK MACHNICKICH W OLKUSZU, fot. M. Klag (MIK, 2007) CC BY SA 3.0

Na południe od Rynku, przy ulicy Szpitalnej znajduje się parterowy dworek Machnickich. W dworku oraz sąsiadujących z nim budynkach ochronki św. Marcina, szpitala oraz dawnego klasztoru znalazło swoje miejsce olkuskie Centrum Kultury.

Dworek Rutkowskich w Krakowie-Bronowicach
Dworek Włodzimierza Tetmajera w Krakowie
DWOREK WŁODZIMIERZA TETMAJERA W KRAKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2001) CC BY SA 3.0

Bronowice Małe, obecnie dzielnica Krakowa leżąca w północno-zachodniej części miasta, to dawna podkrakowska wieś. Założona w XIII w., należała do uposażenia kościoła Mariackiego. W 1863 r. wybudowano tu dla franciszkanów dworek otoczony sadem.

Fort 50 ½ O Barycz w Krakowie
Fort św. Benedykt (nr 31) w Krakowie
FORT ŚW. BENEDYKT (NR 31) W KRAKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 1999) CC BY SA 3.0

Z racji swego położenia i znaczenia Kraków był umacniany fortyfikacjami już od wczesnego średniowiecza. Kiedy w 1848 r. miasto włączono w granice cesarstwa austro-węgierskiego, znalazło się ono blisko granicy zaboru rosyjskiego i pruskiego.

Gmach główny Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie
Instytut Jana Pawła II w Krakowie
INSTYTUT JANA PAWŁA II W KRAKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2000) CC BY SA 3.0

Wyginająca się łukiem u stóp Wawelu ulica Kanonicza to niezwykły zespół kamienic reprezentujący wielką różnorodność stylową. Jednym z najstarszych obiektów jest budynek po numerem 18.

Kamienica Bujwidów w Krakowie
Kaplica pw. Nawiedzenia i Zwiastowania NMP w Dalewicach
KAPLICA PW. NAWIEDZENIA I ZWIASTOWANIA NMP W DALEWICACH, fot. P. Kasprzycka (MIK, 2014) CC BY SA 3.0
Kawiarnia Noworolski w Krakowie
KAWIARNIA NOWOROLSKI W KRAKOWIE, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2012) CC BY SA 3.0
Kino „Kijów” (obecnie KIJÓW.CENTRUM)
KINO „KIJÓW” (OBECNIE KIJÓW.CENTRUM), fot. M. Łukaszewicz (Graphia, 2011) ©

W latach 50. i 60. w Krakowie działało ok. 15 kin – większość w zaadaptowanych do potrzeb projekcji, niewygodnych pomieszczeniach.

Klub Garnizonowy w Krakowie
KLUB GARNIZONOWY W KRAKOWIE, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2013) CC BY SA 3.0
Kolonia robotnicza i fabryka Bata w Chełmku
KOLONIA ROBOTNICZA I FABRYKA BATA W CHEŁMKU, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2014) CC BY SA 3.0
Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Zbylitowskiej Górze
Murowany dwór w Goszycach
MUROWANY DWÓR W GOSZYCACH, fot. M. Łuczak (2010) ©

Miejscowość Goszyce położona jest około 20 km na północny-wschód od Krakowa. W średniowieczu była zapewne własnością rycerską, później należała do dóbr królewskich, a wreszcie do kapituły krakowskiej. Od XVI do XVIII w. Goszyce dość często zmieniały właścicieli; pozostał po nich XVII-wieczny dwór modrzewiowy.

Muzeum „Rydlówka” w Krakowie

Znajdujący się na terenie dawnej wsi Bronowice Małe (obecnie w granicach Krakowa) dom – zwany dzisiaj „Rydlówką” – zbudował w latach 1894-1895 dla swojej rodziny malarz Włodzimierz Tetmajer.

Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie
MUZEUM IM. PRZYPKOWSKICH W JĘDRZEJOWIE, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2014) CC BY SA 3.0
Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha w Krakowie
MUZEUM SZTUKI I TECHNIKI JAPOŃSKIEJ MANGGHA W KRAKOWIE, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2015) CC BY SA 3.0
Muzeum Wincentego Witosa w Wierzchosławicach
Muzeum Zamek w Oświęcimiu
MUZEUM ZAMEK W OŚWIĘCIMIU, fot. M. Łukaszewicz (Graphia, 2011) ©

Najstarsze ślady osadnictwa na położonym nad Sołą wzgórzu zamkowym pochodzą z XI w. Gród, będący siedzibą kasztelana, jest po raz pierwszy wzmiankowany w 1179 r. W 1241 r został spalony w czasie najazdu mongolskiego.

Osada młynarska Boroniówka w Grodzisku
OSADA MŁYNARSKA BORONIÓWKA W GRODZISKU, fot. W. Szczekan (MIK, 2016) CC BY SA 3.0
Pałac biskupa Erazma Ciołka w Krakowie
PAŁAC BISKUPA ERAZMA CIOŁKA W KRAKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2007) CC BY SA 3.0

W latach 1503-1505 biskup płocki Erazm Ciołek (1474-1522) zbudował w miejscu dwóch XIV-wiecznych kanonii okazały pałac. Biskup był sekretarzem Aleksandra Jagiellończyka, humanistą i dyplomatą.

Pałac Długoszów w Siarach
PAŁAC DŁUGOSZÓW W SIARACH, fot. K. Fidyk (MIK, 2013) CC BY SA 3.0
Pałac Goetzów-Okocimskich w Brzesku
PAŁAC GOETZÓW-OKOCIMSKICH W BRZESKU, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2013) CC BY SA 3.0
Pałac Górków w Krakowie
PAŁAC GÓRKÓW W KRAKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2008) CC BY SA 3.0

Pałac Górków usytuowany jest na rogu ulic Kanoniczej i Podzamcze, u stóp wzgórza wawelskiego. Jest to teren najstarszej dzielnicy Krakowa, Okołu, której układ urbanistyczny został wytyczony w XIII w.

Pałac i park im. Anny i Erazma Jerzmanowskich w Krakowie
PAŁAC I PARK IM. ANNY I ERAZMA JERZMANOWSKICH W KRAKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2007) CC BY SA 3.0

Zespół pałacowo-parkowy im. Erazma Jerzmanowskiego jest położony w południowo-wschodniej części Krakowa, na terenie dawnej wsi Prokocim. Powstała ona prawdopodobnie pod koniec XIII lub na początku XIV stulecia.

Pałac Konopków w Wieliczce
PAŁAC KONOPKÓW W WIELICZCE, fot. M. Klag (MIK, 2004) CC BY SA 3.0

Pałac Konopków znajduje się w północno-wschodniej części miasta, w niewielkiej odległości od Zamku Żupnego i Kopalni Soli. Podobnie jak to jest w wypadku większości budynków znajdujących się w Wieliczce, jego historia wiąże się z największym skarbem miasta – solą.

Pałac Larischa w Krakowie
PAŁAC LARISCHA W KRAKOWIE, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2013) CC BY SA 3.0
Pałac Radziwiłłów w Balicach
PAŁAC RADZIWIŁŁÓW W BALICACH, fot. M. Klag (MIK, 2003) CC BY SA 3.0

Pałac w Balicach, jednej z najstarszych podkrakowskich wsi, znajduje się w otoczeniu kilkuhektarowego, pięknego parku, w którym rośnie wiele gatunków rzadko występujących krzewów i drzew.

Pałac Starzeńskich w Płazie
PAŁAC STARZEŃSKICH W PŁAZIE, fot. ze zb. UM Chrzanów (2009) ©
Pałac w Igołomi
PAŁAC W IGOŁOMI, fot. M. Klag (MIK, 2000) CC BY SA 3.0

Igołomia jest położna na lewym brzegu Wisły, na terenie, który obfituje w ślady osadnictwa starożytnego i wczesnośredniowiecznego. Źródła pisane wymieniają wieś w 1229 r., kiedy to dzieliła się na tzw. Igołomię Mniejszą, należącą do kolegiaty św. Floriana i Igołomię Większą, będącą uposażeniem klasztoru tynieckiego.

Pałac w Kościelnikach (Kraków)
PAŁAC W KOŚCIELNIKACH, fot. M. Klag (MIK, 2008) CC BY SA 3.0

Dzielnica Nowa Huta, kojarząca się przede wszystkim z socjalistycznym miastem i ogromnym kombinatem, powstała na terenach, gdzie przez wieki istniały wioski, kościoły, pałace i dwory. Jedną z takich wsi są Kościelniki, przyłączone do miasta w 1973 r. jako osiedle Nowej Huty.

Pałac w Nawojowej
PAŁAC W NAWOJOWEJ, fot. M. Klag (MIK, 2005) CC BY SA 3.0

Położona przy drodze z Nowego Sącza do Krynicy Nawojowa to miejscowość o bardzo długiej, bo sięgającej XV w. historii. W XVI stuleciu należała do Piotra Nawojowskiego, który ok. 1580-1590 wzniósł tutaj murowany dwór.

Pałac w Osieku
PAŁAC W OSIEKU, fot. M. Klag (MIK, 2003) CC BY SA 3.0

Odległy o kilka kilometrów i położony na południe od Oświęcimia Osiek wzmiankowany był już w 1278 r. Wieś tę, znajdującą się na terenie księstwa oświęcimskiego, kupił w 1457 r. król Kazimierz Jagiellończyk z przeznaczeniem na zastawy pożyczkowe.

Pałac w Paszkówce
PAŁAC W PASZKÓWCE, fot. M. Klag (MIK, 2004) CC BY SA 3.0

Pomimo swego położenia na granicy ziem historycznie przynależnych do Krakowa i do Śląska Paszkówka zawsze była związana z królewskim miastem. Ta znana już od czasów średniowiecznych wieś należała w 2. poł. XIII w. do Radwanitów, będących w służbie rycerskiej u Bolesława Wstydliwego.

Pałac w Pławowicach
PAŁAC W PŁAWOWICACH, fot. M. Klag (MIK, 2007) CC BY SA 3.0

Pławowice leżą niedaleko Nowego Brzeska, kilka kilometrów na północ od drogi wiodącej z Krakowa do Sandomierza. Pierwszą wzmiankę o tej miejscowości znajdujemy w źródłach z połowy XIII w., choć z pewnością istniała ona dużo wcześniej.

Pałac w Ryczowie
PAŁAC W RYCZOWIE, fot. M. Łukaszewicz (Graphia, 2011) ©

Ryczów leży w powiecie wadowickim, na południowy zachód od Krakowa, na ziemiach dawnego księstwa oświęcimsko-zatorskiego. Dzieje majątku dworskiego w Ryczowie układają się w kilka epok.

Pałac Wielopolskich w Krakowie
PAŁAC WIELOPOLSKICH W KRAKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2002) CC BY SA 3.0

Rozległe zabudowania pomiędzy ul. Poselską, klasztorem oo. Franciszkanów oraz placem Wszystkich Świętych, nazywane pałacem Wielopolskich, są od półtora wieku siedzibą władz Miasta Krakowa.

Pałac Żeleńskich w Grodkowicach
PAŁAC ŻELEŃSKICH W GRODKOWICACH, fot. M. Klag (MIK, 2003) CC BY SA 3.0

Leżące w połowie drogi między Wieliczką a Bochnią Grodkowice wzmiankowane były już pod koniec XIV w. Od XV stulecia należały one rodu Zadorów-Lanckorońskich z Brzezia; w 1. poł. XVI w. wieś została na pewien czas wydzierżawiona królowej Bonie Sforzy.

Piec kręgowy w Płazie
Ratusz w Nowym Sączu
RATUSZ W NOWYM SĄCZU, fot. M. Klag (MIK, 2000) CC BY SA 3.0

Miasto Nowy Sącz, położone na trakcie handlowym prowadzącym z Węgier do Krakowa, lokowane było w 1292 r. przez króla czeskiego Wacława II. Usytuowane na ziemi biskupów krakowskich, w widłach Kamienicy i Dunajca, miało zastąpić Stary Sącz, którego mieszkańców chciano tutaj przenieść.

Ruiny zamku oraz skansen w Dobczycach
RUINY ZAMKU I SKANSEN W DOBCZYCACH, fot. M. Jałoszyńska (MIK, 2016) CC BY SA NC CD
Sala Józefa Mehoffera w „Domu pod Globusem” w Krakowie
SALA JÓZEFA MEHOFFERA W „DOMU POD GLOBUSEM” W KRAKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2003) CC BY SA 3.0

Dom pod Globusem, jak nazwano krakowską siedzibę Izby Przemysłowo-Handlowej, mieści się na rogu ulicy Długiej i Basztowej. Jego charakterystyczną sylwetę z wieżą i globusem najlepiej widać u wylotu ul. Sławkowskiej.

Samotnia artystów – dawna pracownia ceramiczna Heleny i Romana Husarskich w Krakowie
Sanatorium „Patria” w Krynicy-Zdroju
SANATORIUM „PATRIA” W KRYNICY-ZDROJU, fot. M. Łukaszewicz (Graphia, 2011) ©

Pensjonat Jana Kiepury, Patria, został wybudowany w latach 1932-1934.

Stary Dom Zdrojowy w Krynicy
STARY DOM ZDROJOWY W KRYNICY, fot. M. Klag (MIK, 2000) CC BY SA 3.0

Krynica jest jednym z największych i najbardziej znanych polskich uzdrowisk. Rozsławiły ją wody lecznicze, a także odbywający się tu Europejski Festiwal im. Jana Kiepury, który przyciąga latem do Krynicy miłośników opery, operetki i baletu.

Synagoga i Muzeum Żydowskie w Oświęcimiu
SYNAGOGA I MUZEUM ŻYDOWSKIE W OŚWIĘCIMIU, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2015) CC BY SA 3.0
Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie
Wieża Ratuszowa w Krakowie
WIEŻA RATUSZOWA W KRAKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2005) CC BY SA 3.0

Krakowski ratusz przez kilka wieków zdobił Rynek Główny po zachodniej stronie Sukiennic. Był to budynek późnogotycki, ze schodkowymi szczytami, piętrowy, z wysoką wieżą.

Willa Domańskich w Nawojowej Górze
WILLA DOMAŃSKICH W NAWOJOWEJ GÓRZE, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2012) CC BY SA 3.0
Willa Eugeniusza Kwiatkowskiego w Tarnowie-Mościcach
Willa Oksza w Zakopanem
WILLA OKSZA W ZAKOPANEM, fot. J. Możdżyński (Muzeum Tatrzańskie im. Dra T. Chałubińskiego w Zakopanem) ©
Zabudowania dawnego folwarku w Pisarach
ZABUDOWANIA DAWNEGO FOLWARKU W PISARACH, fot. M. Klag (MIK, 2009) CC BY SA 3.0

Wieś Pisary położona jest kilka kilometrów na wschód od Krzeszowic, wśród niewielkich pagórków. W południowej części miejscowości, nieopodal przepływającej rzeki Rudawki zachowały się zabudowania dawnego folwarku.

Zagroda ze Staniątek w Nadwiślańskim Parku Etnograficznym w Wygiełzowie
ZAGRODA ZE STANIĄTEK W NADWIŚLAŃSKIM PARKU ETNOGRAFICZNYM W WYGIEŁZOWIE, fot. K. Pachla-Wojciechowska (MIK, 2012) CC BY SA 3.0
Zakład Salezjański w Oświęcimiu
ZAKŁAD SALEZJAŃSKI W OŚWIĘCIMIU, fot. M. Klag (MIK, 1999) CC BY SA 3.0

Gród Oświęcim istniał już w XII w., a prawa miejskie otrzymał ok. 1272 r. Z podziału księstwa cieszyńskiego dokonanego po 1315 r. powstało księstwo oświęcimskie, którym władał wówczas książę Władysław.

Założenie dworskie w Zbyszycach
ZAŁOŻENIE DWORSKIE W ZBYSZYCACH, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2015) CC BY SA 3.0
Założenie pałacowo-parkowe w Młoszowej
ZAŁOŻENIE PAŁACOWO-PARKOWE W MŁOSZOWEJ, fot. M. Klag (MIK, 2001) CC BY SA 3.0

Młoszowa, leżąca w pobliżu Trzebini, była przez stulecia własnością rodziny Młoszowskich, którzy pod koniec XVII w. wznieśli tutaj dwór. Kiedy w 1790 r. ród ten wygasł, wieś dostała się w posiadanie spadkobierców Hieronima Wielopolskiego.

Zamek w Dębnie
ZAMEK W DĘBNIE, fot. M. Klag (MIK, 2002) CC BY SA 3.0

Zamek w Dębnie niedaleko Brzeska jest jednym z nielicznych zabytków świeckiej architektury polskiej późnego średniowiecza, który zachował pierwotny, prawie nie zmieniony wygląd.

Zamek w Korzkwi
ZAMEK W KORZKWI, fot. M. Klag (MIK, 2007) CC BY SA 3.0

Korzkiew jest położona w niewielkiej odległości na północ od Krakowa. Na wzgórzu w zakolu rzeczki Korzkiewki wznosi się zamek otoczony XIX-wiecznym zespołem parkowym.

Zamek w Lipowcu
ZAMEK W LIPOWCU, fot. M. Klag (MIK, 2000) CC BY SA 3.0

Na wysokim, lesistym wzgórzu nad Wisłą, na północ od wsi Babice znajdują się ruiny zamku zwanego Lipowcem. Najstarsze fragmenty wieży datowane są na koniec XIII lub początek XIV w. Istnienie zamku potwierdzają dokumenty z 1303 i 1308 r. dotyczące biskupa krakowskiego Jana Muskaty.

Zamek w Niedzicy
ZAMEK W NIEDZICY, fot. M. Klag (MIK, 2000) CC BY SA 3.0

Zamek w Niedzicy, położony na stromej skale nad spiętrzonymi w Zalewie Czorsztyńskim wodami Dunajca, był grodem obronnym pogranicza polsko-węgierskiego. Granica na Dunajcu oddzielała węgierski zamek w Niedzicy panujący nad Spiszem od polskiego zamku w Czorsztynie.

Zamek w Niepołomicach
ZAMEK W NIEPOŁOMICACH, fot. M. Klag (MIK, 2000) CC BY SA 3.0

Niepołomicki zamek jest drugą, obok kościoła parafialnego, fundacją kazimierzowską w tym mieście. Wybudowany w połowie XIV w., był miejscem ważnych spotkań politycznych i dyplomatycznych; stąd wyruszali królowie na myśliwskie wyprawy do pobliskiej Puszczy Niepołomickiej.

Zamek w Pieskowej Skale
ZAMEK W PIESKOWEJ SKALE, fot. M. Klag (MIK, 2001) CC BY SA 3.0

W północnej części Ojcowskiego Paru Narodowego, na wysokim cyplu skalnym nad doliną Prądnika góruje zamek w Pieskowej Skale. Wzniesiony przy starej drodze handlowej prowadzącej z Krakowa na Śląsk, jest warowną rezydencją renesansową.

Zamek w Spytkowicach
ZAMEK W SPYTKOWICACH, fot. M. Klag (MIK, 2005) CC BY SA 3.0

Na pograniczu ziemi krakowskiej i Śląska, po prawej stronie Wisły, znajduje się wieś Spytkowice. Wymieniona w dokumentach w 1228 r., należała od 1315 r. do księstwa oświęcimskiego, a od 1445 r. do księstwa zatorskiego.

Zamek w Suchej Beskidzkiej
ZAMEK W SUCHEJ BESKIDZKIEJ, fot. M. Klag (MIK, 1999) CC BY SA 3.0

Sucha Beskidzka jest położona w dolinie Skawy, pomiędzy grzbietami Beskidu Makowskiego, Małego i Żywieckiego. Lokowana na prawie niemieckim w 1405 r., otrzymała prawa miejskie w 1896 r.

Zamek w Wiśniczu

Nad zabudowaniami Nowego Wiśnicza dominuje wzniesiony na rozległym wzgórzu zamek. Pierwotna, gotycka budowla powstała tutaj w XV w. dzięki Kmitom herbu Szreniawa, do których Wiśnicz należał już w XIV w.

Zamek w Zatorze
ZAMEK W ZATORZE, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2015) CC BY SA 3.0

Zator, położony nad Skawą w Kotlinie Oświęcimskiej, istniał jako wieś już w XII w. Prawa miejskie nadał mu w 1292 r. książę cieszyński Mieszko.

Zespół dworski w Łopusznej
ZESPÓŁ DWORSKI W ŁOPUSZNEJ, fot. M. Klag (MIK, 2001) CC BY SA 3.0

Łopuszna, znana przede wszystkim z pięknego, drewnianego kościółka, leży nad Dunajcem, w niewielkiej odległości od Nowego Targu. Źródła historyczne podają, iż w 1575 r. wieś otrzymał od króla Stefana Batorego Walerian Poradowski za odwagę wykazaną na polu bitwy.

Zespół dworski w Tomaszowicach
ZESPÓŁ DWORSKI W TOMASZOWICACH, fot. M. Klag (MIK, 2004) CC BY SA 3.0

Wieś Tomaszowice, położona na północny zachód od Krakowa, niedaleko trasy prowadzącej do Olkusza, wspominana była już w średniowiecznych dokumentach. W 1581 r. należała do Krzysztofa Gosławskiego, a w XVIII w. do Dębińskich.

Zespół pałacowo-parkowy Potockich w Krzeszowicach
ZESPÓŁ PAŁACOWO-PARKOWY POTOCKICH W KRZESZOWICACH, fot. M. Klag (MIK, 1999) CC BY SA 3.0

Krzeszowice sięgają swoją historią 1286 r., kiedy to Fryczko, wójt z Bytomia, lokował na prawie niemieckim wieś o tej nazwie. Należała ona do biskupów krakowskich, a w 1620 r. kupił ją Jan Tęczyński.

Zespół pałacowy w Książu Wielkim
ZESPÓŁ PAŁACOWY W KSIĄŻU WIELKIM, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2014) CC BY SA 3.0
Zespół Pałacu Arcybiskupiego w Krakowie
ZESPÓŁ PAŁACU ARCYBISKUPIEGO W KRAKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2001) CC BY SA 3.0

Krakowski zespół budynków Pałacu Arcybiskupiego zajmuje teren ograniczony ulicą Franciszkańską, Plantami i ulicą Wiślną. Od momentu swego powstania był przeznaczony na siedzibę biskupów krakowskich.

Zespół zabudowań podworskich w Bobrku
ZESPÓŁ ZABUDOWAŃ PODWORSKICH W BOBRKU, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2014) CC BY SA 3.0
MAŁOPOLSKI INSTYTUT KULTURY W KRAKOWIE, ul. 28 lipca 1943 17c, 30-233 Kraków, tel.: +48 12 422 18 84, 631 30 70, 631 31 75, NIP: 675 000 44 88 | Projekt i wykonanie | Polityka prywatności