Dwór (tzw. lamus) w Branicach (Kraków)

Branice to jedna ze starszych podkrakowskich miejscowości, leżąca na wschód od miasta. W dokumentach nazwę Branice wzmiankowano już w 1250 r., kiedy książę Bolesław Wstydliwy przyznał wojewodzie krakowskiemu, Klemensowi, prawo łowienia tutaj bobrów. Wieś od początku istnienia aż do końca XVIII w. była własnością Gryfitów i siedzibą rodową Branickich pieczętujących się herbem Gryf.

DWÓR (TZW. LAMUS) W BRANICACH, fot. M. Klag (MIK, 2000) CC BY SA 3.0

Zespół dworsko-parkowy w Branicach tworzy kilka budynków oraz otaczający je park z resztami założenia krajobrazowego. Najważniejszym i najstarszym elementem zespołu jest budowla zwana lamusem, będąca pierwotną siedzibą rodu. Nieopodal znajduje się klasycystyczny, murowany dwór z 1. poł. XIX w., z kolumnowym portykiem.

Budynek zwany lamusem stanowił niegdyś główną siedzibę Branickich. Jego pierwotne zręby pochodzą z początku XVI w., kiedy to był zapewne wieżą obronno-mieszkalną. Rozbudowy siedziby dokonał ok. 1603 r. Jan Branicki herbu Gryf, starosta niepołomicki, kasztelan żarnowiecki i biecki. Modernizację budynku powierzył Branicki krakowskiemu warsztatowi Santiego Gucciego. W wyniku przebudowy powstała piętrowa, murowana budowla, na rzucie zbliżonym do kwadratu (o wymiarach 11,45×9,80 m), o późnorenesansowej formie. Ściany tzw. lamusa pokrywa dekoracja sgraffitowa, a dach pogrążony zasłania attyka z arkadami i grzebieniem krenelażowym.

Na kamiennych piwnicach przesklepionych kolebkami znajdują się pomieszczenia parteru wzniesione z cegły: sień ze schodami na piętro oraz sala nakryta sklepieniem kolebkowym z lunetami. Na piętrze mieści się wielka sala o pięknym kamieniarskim wystroju. Są to okna w renesansowych obramieniach i portal o wklęsłym gzymsie, dekorowany liśćmi akantu i zwieńczony długą ślimacznicą z herbem Gryf. Jest tutaj także sięgający sufitu kominek, obudowany płaskorzeźbionymi płytami z kamienia pińczowskiego, zdobiony hermami zwierzęcymi, gzymsami oraz herbami w kartuszach.

Na terenie zespołu pałacowo-parkowego znajduje się Oddział Muzeum Archeologicznego w Krakowie, a w tzw. lamusie prezentowana jest ekspozycja o charakterze archeologicznym.

Tekst: B. Sanocka (2008)

Licencja CC-BY-SA 3.0

Dwór (tzw. lamus) w Branicach (Kraków)

Słownik historyczno- geograficzny ziem polskich w średniowieczu, T. V: Małopolska- woj. krakowskie, cz. I, z. 2
Oprac.: Zofia Leszczyńska-Skrętowa, Franciszek Sikora, Jerzy Wiśniewski
Wydawnictwo: Polska Akademia Nauk. Instytut Historii, Zakład Narodowy im. Ossolińskich
Miejsce wydania: Wrocław- Warszawa- Kraków- Gdańsk, 1985

Lamus w Branicach
Autor: Stefan Świszczowski
Publikowany: Biuletyn Historii Sztuki, Warszawa: Instytut Sztuki PAN oraz Stowarzyszenie Historyków Sztuki,  R. XVII , 1955, nr 2

hasło: Branice
Autor: Zofia Leszczyńska- Skrętowa, Sikora Franciszek, Wiśniewski Jerzy (oprac.)
Publikowany: Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, T. V: Małopolska- woj. krakowskie, cz. I, z. 2, wyd. Polska Akademia Nauk. Instytut Historii, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław- Warszawa- Kraków- Gdańsk, 1985

Zapomniane dziedzictwo Nowej Huty. Ruszcza i Branice
Autor: Maria Lempart
Wydawnictwo: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa
Miejsce wydania: Kraków, 2009

Dwory. Zamki. Pałace
Autor: Roman Marcinek
Wydawnictwo: Wydawnictwo Kluszczyński
Miejsce wydania: Kraków, 2002

Ulicami Krakowa
Autor: Jerzy Kossowski, Leszek Ludwikowski
Wydawnictwo: Wydawnictwo Artystyczno- Graficzne
Miejsce wydania: Kraków, 1968

Encyklopedia Krakowa
Red. :  red,. prowadzący Henryk Stachowski ; aut. Elżbieta Adamczyk [et al.]
Wydawnictwo : Warszawa ; Kraków : Wydawnictwo Naukowe PWN. – XIV, [2], 1135, [1] s. : il. ; 30 cm.
Miejsce wydania : Warszawa, Kraków, 2000

Kraków i okolice : przewodnik
Autor : Leszek Ludwikowski
Wydawnictwo :  „ Sport i Turystyka” ; [oprac. kartogr. Henryka Całkowa, Janusz Szewczuk (mapa załącznik)]. – Wyd. 3 uzup. – 219, [1] s., [1] k. pl. kolor. ; 19 cm
Miejsce wydania : Warszawa, 1991

Dwór murowany w Polsce w wieku XVI (wieża, kamienica, kasztel)
Autor: Teresa Jakimowicz
Wydawnictwo: Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Wydział Nauk o Sztuce, PWN, (Seria: Prace Komisji Historii Sztuki, T. X)
Miejsce wydania: Warszawa-Poznań, 1979

Zabytki na trasach turystycznych województwa krakowskiego
Red. : Janusz Smólski
Wydawnictwo : Krajowa Agencja Wydawnicza RSW „Prasa – Książka – Ruch”, [120] s., [1] k. tabl. złoż : fot., il., mapa ; 30 cm
Miejsce wydania : Kraków, 1975

Katalog zabytków sztuki w Polsce : T. 1: Województwo Krakowskie, [1] Tekst, [2] Ilustracje
Red. : Jerzy Szablowski
Wydawnictwo : Państwowy Instytut Sztuki. Dział Inwentaryzacji Zabytków
Miejsce wydania : Warszawa, 1953

Sztuka w Polsce Piastów i Jagiellonów. Zarys dziejów
Autor: Tadeusz Chrzanowski
Wydawnictwo: Wydawnictwo Naukowe PWN
Miejsce wydania: Warszawa, 1993

Sztuka Ziemi Krakowskiej
Autor : Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki
Wydawnictwo : Wydawnictwo Literackie, 743, [1] s. : il. ; 25 cm
Miejsce wydania : Kraków, 1982

MAŁOPOLSKI INSTYTUT KULTURY W KRAKOWIE, ul. 28 lipca 1943 17c, 30-233 Kraków, tel.: +48 12 422 18 84, 631 30 70, 631 31 75, NIP: 675 000 44 88 | Projekt i wykonanie | Polityka prywatności