Kolegiata pw. św. Anny w Krakowie

Kościół pw. św. Anny w Krakowie po raz pierwszy pojawia się w źródłach historycznych w 1381 r. Niespełna trzy dekady później, w 1407 r., został strawiony przez pożar, a następnie odbudowany dzięki środkom przekazanym przez króla Władysława Jagiełłę. Kolejnym krokiem powziętym przez tego monarchę było nadanie w 1418 r. Akademii Krakowskiej patronatu nad kościołem. W 1535 r. kościół został podniesiony do rangi kolegiaty przez biskupa Piotra Tomickiego. Najlepszym przykładem związku kolegiaty z uniwersytetem jest grób żyjącego w latach 1390-1473, studenta, a następnie profesora Akademii Krakowskiej św. Jana z Kęt – późniejszego patrona Archidiecezji Krakowskiej oraz Uniwersytetu Jagiellońskiego.

KOLEGIATA PW. ŚW. ANNY W KRAKOWIE, fot. M. Łukaszewicz (Graphia, 2011) ©

Wraz z szybko szerzącym się kultem Jana Kantego pojawiła się potrzeba rozbudowy świątyni. Ostatecznie jednak w 1689 r. zdecydowano o całkowitej rozbiórce gotyckiego obiektu, a na jego miejscu zaczęto wznosić nowy. Nie bez znaczenia były także względy prestiżowe oraz rywalizacja z zakonem jezuitów roszczącym sobie prawo do przejęcia opieki nad całym szkolnictwem.

Budowę stojącej do dziś barokowej świątyni, wzorowanej na rzymskim kościele St. Andrea della Valle, ukończono w 1703 r. Wykonanie projektu obiektu zlecono wybitnemu holenderskiemu architektowi Tylmanowi z Gameren. Wspaniałą stiukową dekorację wewnętrzną wykonał sprowadzony z Moraw Baltazar Fontana, a malowidła freskowe Karol i Innocenty Monti oraz Karol Dankwart.

Późnobarokowa kolegiata to jednonawowa świątynia zbudowana na planie krzyża łacińskiego z transeptem, nakryta sklepieniem kolebkowym z lunetami. Ma wysoką kopułę, poprzedzoną tamburem, umieszczoną nad skrzyżowaniem nawy oraz transeptu. Prezbiterium jest o jedno przęsło krótsze od nawy, do której przylega wieniec kaplic; po trzy z każdej strony, z czego środkowe nakryte są niewielkimi kopułami. Całość poprzedza ozdobna parawanowa fasada ujęta w dwie wieże.

Architekt kościoła nie miał łatwego zadania, gdyż parcela pod zabudowę ulokowana była przy stosunkowo wąskiej ulicy: pomiędzy ówczesnymi budynkami a murem miejskim biegnącym w bezpośrednim jej sąsiedztwie. Kompozycję dwuwieżowej fasady należało więc tak zaprojektować, by najlepiej prezentowała się w ukośnym widoku z wąskiej ulicy św. Anny.

Brak przestrzeni widokowej Tylman z Gameren zrekompensował daleko idącymi korektami optycznymi zastosowanymi w budowie fasady. Są to między innymi silne akcenty pionowe w części dolnej i nierównoległe pasy gzymsów w górnej. Zmiany zastosowano po to, aby w tak niewielkiej przestrzeni fasada kościoła wyglądała monumentalnie i atrakcyjnie, a widz nie miał wrażenia, że elewacja jest przysadzista, krzywa i niesymetryczna. W związku z tym wszystkie korekty optyczne są niemal niezauważalne podczas obserwacji fasady kościoła.

Wnętrze tej jednej z najpiękniejszych barokowych polskich świątyń jest zdeterminowane jednolitą dekoracją malarską i rzeźbiarską, zgodną z programem teologicznym opracowanym przez księdza Sebastiana Piskorskiego, profesora i rektora uniwersytetu w latach 1693-1695. Temat przedstawień na sklepieniu świątyni zaczerpnięty z Apokalipsy św. Jana ukazuje wcielenie Jezusa (sklepienie prezbiterium), a także ponowne przyjście na świat pod koniec dziejów (sklepienie nawy).

Nawa kościoła jest otoczona wieńcem kaplic, po lewej stronie od wejścia: św. Sebastiana, św. Katarzyny Aleksandryjskiej oraz św. Piotra w Okowach, a po prawej: św. Józefa, Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Panny Marii oraz św. Jana Chrzciciela; w prawym ramieniu transeptu konfesja św. Jana Kantego, jedno z najważniejszych miejsc w kościele.

Sarkofag z relikwiami świętego, umiejscowiony w ołtarzu pośrodku kaplicy, znajduje się na ramionach postaci uosabiających cztery ówczesne wydziały uniwersyteckie (teologię, filozofię, medycynę i prawo). Kompozycję otaczają cztery spiralnie zdobione kolumny, z postaciami czterech świętych Janów: Chrzciciela, Ewangelisty, Chryzostoma i Damasceńskiego.

Obraz w ołtarzu głównym przedstawia św. Annę Samotrzeć. Po bokach ołtarza znajdują się dwie rzeźby przedstawiające św. Wojciecha i św. Stanisława.


Autor: Paweł Pomykalski, Małopolski Instytut Kultury w Krakowie (2011)

Licencja ©

Kolegiata pw. św. Anny w Krakowie

Nieznany model ołtarza do kościoła św. Anny w Krakowie
Autor: Franciszek Stolot
Publikowany: Biuletyn Historii Sztuki, Warszawa 1968, Rok XXX, nr 2, s. 222-226, wydawca: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk

Baltazar Fontana w Krakowie
Autor : Julian Pagaczewski
Publikowany : Rocznik Krakowski, T. XI (11) : 1909, s. 1 – 50

Literackie źródła dekoracji kościoła św. Anny w Krakowie
Autor: Adam Małkiewicz
Publikowany: Rocznik Krakowski, T. XLII (42): 1971, s. 33-63

Rzym a barokowa architektura Krakowa
Autor: Adam Małkiewicz
Publikowany: Rocznik Krakowski, T. LXIX (69): 2003, s. 47-75

Charakterystyka i geneza formy architektonicznej kościoła św. Anny w Krakowie
Autor: Stanisław Mossakowski
Publikowany: Rocznik Krakowski, T. XXXVII (37): 1965, s. 37-61

Idea Niebiańskiej Jerozolimy w dekoracji monumentalnej kościoła św. Anny w Krakowie
Autor: Stanisław Kobielus
Publikowany: Rocznik Krakowski, T. LIII (53): 1987, s. 39-62

Akademicki kościół św. Anny w Krakowie studyum architektury
Autor: Franciszek Klein
Publikowany: Rocznik Krakowski, R. XI: 1909, s. 51-54

Geneza i charakterystyka sztuki Baltazara Fontany
Autor: Julian Pagaczewski
Publikowany: Rocznik Krakowski, T. XXX (30): 1938, s. 1-48

Wspaniałe Bogu wystawione dzieło. Jak w Krakowie kościół świętej Anny budowano
Autor: Jan Kracik (ks.)
Wydawnictwo: Wydawnictwo św. Stanisława BM Archidiecezji Krakowskiej
Miejsce wydania: Kraków, 2003

Pamiątka z Krakowa. Opis tego miasta i jego okolic, cz. 2
Autor: Józef Mączyński
Wydawnictwo: nakładem i drukiem Józefa Czecha (reprint: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1989)
Miejsce wydania: Kraków, 1845

Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa
Autor : Michał Rożek
Wydawnictwo : PWN
Miejsce wydania : Warszawa, Kraków, 1993

Kleynoty Stołecznego Miasta Krakowa albo Koscioły, y co w nich jest widzenia godnego y znacznego, w Krakowie, w Drukarni Akademickiey, r. 1745
Autor: Piotr Jacek (Hiacynt) Pruszcz
Wydawnictwo: KAW  (fotooffset wyd. J. Turowskiego, Kraków 1861)
Miejsce wydania: Kraków, 1983

Kraków
Autor: Jan K. Ostrowski
Wydawnictwo: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe
Miejsce wydania: Warszawa, 1992

Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa
Autor : Michał Rożek
Wydawnictwo :  [Wyd. 2]. – Wydawnictwo Naukowe PWN. Oddział. – 718 s. : il., pl. ; 21 cm.
Miejsce wydania : Warszawa, Kraków, 1997

Kraków i okolice : przewodnik
Autor : Leszek Ludwikowski
Wydawnictwo :  „ Sport i Turystyka” ; [oprac. kartogr. Henryka Całkowa, Janusz Szewczuk (mapa załącznik)]. – Wyd. 3 uzup. – 219, [1] s., [1] k. pl. kolor. ; 19 cm
Miejsce wydania : Warszawa, 1991

Pomniki sztuki w Polsce, T.1 : Małopolska
Autor :  Zygmunt Jerzy  Łoziński
Wydawnictwo : Arkady- XXVII, 489 s., 3 mapy luz. : fot., pl., rys. ; 20 cm
Miejsce wydania : Warszawa, 1985

MAŁOPOLSKI INSTYTUT KULTURY W KRAKOWIE, ul. 28 lipca 1943 17c, 30-233 Kraków, tel.: +48 12 422 18 84, 631 30 70, 631 31 75, NIP: 675 000 44 88 | Projekt i wykonanie | Polityka prywatności