Fort św. Benedykt (nr 31) w Krakowie

Z racji swego położenia i znaczenia Kraków był umacniany fortyfikacjami już od wczesnego średniowiecza. Kiedy w 1848 r. miasto włączono w granice cesarstwa austro-węgierskiego, znalazło się ono blisko granicy zaboru rosyjskiego i pruskiego. Niezbędne stało się wówczas wybudowanie w Krakowie silnej twierdzy. W ciągu niespełna 120 lat miasto opasano czterema pierścieniami umocnień, tworząc tym samym największy zespół obronny na ziemiach polskich i jeden z największych w ówczesnej Europie. Do dziś przetrwały trzydzieści cztery forty oraz wiele mniejszych umocnień obronnych, sieć dróg fortecznych, zespoły koszarowe, magazyny, szpitale.

FORT ŚW. BENEDYKT (NR 31) W KRAKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 1999) CC BY SA 3.0

Fort Święty Benedykt, nazwany tak od wezwania pobliskiego, średniowiecznego kościółka, powstał w latach 1853-1856 i jest przykładem fortu wieżowego (tzw. wieża maksymiliańska), stawianego w miejscach trudno dostępnych. Podobne obiekty obronne występowały w 1. poł. XIX stulecia w wielu twierdzach europejskich (Linz, Lwów). Fort ten, wraz z fortem Krzemionki, z którym łączył go okop z trzema płaskimi bastionami rozlokowanymi wzdłuż krawędzi wzgórza, miał za zadanie obronę przeprawy przez Wisłę oraz traktów wiedeńskiego i lwowskiego.

Projekt fortu jest prawdopodobnie dziełem znanego krakowskiego architekta i inżyniera Feliksa Księżarskiego. Fort zbudowano z cegły na rzucie regularnego szesnastoboku z okrągłym, wewnętrznym dziedzińcem. Ma kształt dwukondygnacyjnej wieży artyleryjskiej, częściowo podpiwniczonej. U góry mieścił się otwarty taras przeznaczony dla artylerii i piechoty. Fortu broniło niewielkie przedbramie w formie muru ze strzelnicami oraz fosa, przez którą przerzucony był przesuwny most zwodzony. Parter wieży pełnił funkcję koszar, a na piętrze umieszczone były haubice kazamatowe. Skromna – ze względu na militarną funkcję obiektu – dekoracja architektoniczna nawiązująca do gotyku skupia się na ostrołukowej bramie wejściowej, ujętej schodkowym portalem.

Po rozbudowie trzeciego pierścienia twierdzy w latach 90. XIX w. fort utracił swoją rangę i zaczął pełnić funkcję koszar. Po 1918 r. został zaadaptowany na mieszkania i tak użytkowany był do 1984 r. Do dziś przetrwało wiele elementów z pierwotnego wyposażenia i wystroju: stolarka bram i części drzwi wewnętrznych, unikalny przesuwny most zwodzony i kamienne portale. Fort nr 31 jest jednym z najlepiej zachowanych tego typu fortów w Europie.

Tekst: B. Sanocka (2008)

Licencja CC-BY-SA 3.0

Fort św. Benedykt (nr 31) w Krakowie

Fortyfikacje dawnego Krakowa
Autor: Mieczysław Tobiasz
Wydawnictwo: Wydawnictwo Literackie
Miejsce wydania: Kraków, 1973

Mury, które broniły Krakowa
Autor: Jan Piwowoński
Wydawnictwo: Krajowa Agencja Wydawnicza
Miejsce wydania: Kraków, 1986

Dawne warownie Krakowa
Autor: Jerzy Dobrzycki
Wydawnictwo: Muzeum Historyczne m. Krakowa
Miejsce wydania: Kraków, 1952

Powrót do służby
Autor: Waldemar Brzoskwinia
Publikowany: Spotkania z Zabytkami, nr 11, R. 2000

Dawna twierdza Kraków. Dziś podstawa systemu zieleni miasta
Autor: Janusz Bogdanowski
Publikowany: Teki Krakowskie, nr IV, R. 1997

Warownie i zieleń twierdzy Kraków
Autor: Janusz Bogdanowski
Wydawnictwo: Wydawnictwo Literackie
Miejsce wydania: Kraków, 1979

Krajobraz warowny XIX/XX w[ieku]: dzieje i rewaloryzacja
Autor: Janusz Bogdanowski
Wydawnictwo: Politechnika Krakowska
Miejsce wydania: Kraków, 1993

Fort 31 „ Św.Benedykt”
Autor: zespół pod kier. Jana Janczykowskiego
Wydawnictwo: Urząd Miasta Krakowa. Wydział Ochrony Zabytków
Miejsce wydania: Kraków, 1993

Atlas twierdzy Kraków. Seria 1: Materiały Źródłowe, T. 1: Fort 31 „Św. Benedykt”
Red.: zespół pod kier. Jana Janczykowskiego
Wydawnictwo: Urząd Miasta Krakowa. Wydział Ochrony Zabytków
Miejsce wydania: Kraków, 1993

Encyklopedia Krakowa
Red. :  red,. prowadzący Henryk Stachowski ; aut. Elżbieta Adamczyk [et al.]
Wydawnictwo : Warszawa ; Kraków : Wydawnictwo Naukowe PWN. – XIV, [2], 1135, [1] s. : il. ; 30 cm.
Miejsce wydania : Warszawa, Kraków, 2000

Sztuka obronna
Autor: Janusz Bogdanowski
Wydawnictwo: nakładem Zarządu Jurajskich Parków Krajobrazowych w Krakowie, Druk: DEKA-K raków, Seria: Natura i Kultura w krajobrazie Jury, t. 2
Miejsce wydania: Kraków, 1993

Zabytki architektury i budownictwa w Polsce, z. 7: Województwo Krakowskie
Autor: Marian Kornecki, Andrzej Fischinger, Lepiarczyk Józef, Tadeusz Chrzanowski
Wydawnictwo: Ministerstwo Kultury i Sztuki, Zarząd Muzeów i Ochrony Zabytków, Ośrodek Dokumentacji Zabytków, PWN
Miejsce wydania: Warszawa, 1971

Sztuka obronna, Seria: Natura i Kultura w krajobrazie Jury, t. 2 wyd. nakładem Zarządu Jurajskich Parków Krajobrazowych w Krakowie, Druk: DEKA – Kraków
Autor: Janusz Bogdanowski
Wydawnictwo: nakładem Zarządu Jurajskich Parków Krajobrazowych w Krakowie, Druk: DEKA – Kraków
Miejsce wydania: Kraków, 1993

Fort św. Benedykt (nr 31) w Krakowie

Informacje praktyczne

Dostępność:

ograniczona dostępność

Dane teleadresowe:

adres: ul. por. A. Stawarza, 30-540 Kraków

gmina: Kraków

powiat: Kraków

GPS: N: 50° 2' 33", E: 19° 57' 28"

gospodarz: Urząd Miasta Kraków (dzierżawcą jest Stowarzyszenie Instytut Sztuki)

www: brak

e-mail: brak

telefon: brak

Obiekty w pobliżu:

MAŁOPOLSKI INSTYTUT KULTURY W KRAKOWIE, ul. 28 lipca 1943 17c, 30-233 Kraków, tel.: +48 12 422 18 84, 631 30 70, 631 31 75, NIP: 675 000 44 88 | Projekt i wykonanie | Polityka prywatności